Cmentarz Św. Jerzego. Groby znanych Polaków w Toruniu

1 listopada 2023 / 06:20

Cmentarz Św. Jerzego zwany jest "toruńskimi Powązkami". Wspominamy pochowanych tam bohaterów, o których dziś niewielu pamięta.

Dzisiaj obchodzimy Dzień Wszystkich Świętych. Zgodnie z tradycją kościoła katolickiego spotykamy się nad grobami naszych bliskich. Często spacerując alejkami cmentarza, nie zdajemy sobie sprawy, że mijamy groby osób, które zrobiły wiele dla kraju i lokalnej społeczności. W związku z tym wybraliśmy się na Cmentarz Św. Jerzego w Toruniu, by odwiedzić zasłużonych torunian.

Nie umiera ten, kto żyje w pamięci żywych

Cmentarz Św. Jerzego przy ulicy Gałczyńskiego to najstarsza nowożytna nekropolia w grodzie Kopernika. Obecnie zarządzana przez dwie parafie katolickie i jedną ewangelicko-augsburską. Powstał w 1811 roku. Cmentarz jest miejscem pochówku wielu osobistości zasłużonych dla kraju i lokalnej społeczności. Dlatego nazywany jest potocznie toruńskimi Powązkami.

Jednym z pierwszych grobów, które odwiedziliśmy na Cmentarzu Św. Jerzego w Toruniu to miejsce pochówku lekarza Janusza Leydo – powstańca Warszawskiego, pseudonim „Cord” z batalionu Gustaw:

Na początku Wojny chodzi z harcerzami wokół Warszawy i zbiera broń porzucaną w czasie walk w 1939 roku. Dodatkowo dostaje zadanie dostarczenia żywności na terenie Getta w Warszawie. W 1944 roku wybucha Powstanie Warszawskie. Zostaje ciężko ranny na Starym Mieście w Warszawie i jest przeniesiony kanałami do Śródmieścia. Cudem przeżywa wojnę, po której trafia do Torunia, kończy studia medyczne i zostaje lekarzem – wspomina Marcin Orłowski, toruński przewodnik.

W dalszej części cmentarza napotykamy grób oznaczony niezwykłymi tabliczkami. To miejsce pochówku Powstańca Wielkopolskiego, który przybył do nas z Chin:

Znajdujemy się przy grobie śp. Zdzisława Czendefu. (…) w 1905 roku w czasie wojny rosyjsko-japońskiej polski oficer zaproponował mu podróż do Polski. Pan Czendefu przyjechał do Polski. Uczy się w zawodzie stolarza. Podczas I wojny światowej Prusacy proponują mu wstąpienie do armii pruskiej, ale on odmawia. Mówi, że czuje się bardziej Polakiem, niż Prusakiem. Kiedy w 1918 roku wybucha Powstanie Wielkopolskie – bierze w nim czynny udział.

Cmentarz Św. Jerzego

Cmentarz Św. Jerzego był miejscem pochówku mieszkańców, również podczas okupacji niemieckiej. Niestety, w związku z tym wiele miejsc pochówków nie można ustalić. Tak było w przypadku Józefa Stogowskiego, toruńskiego hokeisty, wielokrotnego reprezentanta polski, uważanego za jednego z najlepszych hokeistów Europy. Józef Stogowski, poza osiągnięciami sportowymi, walczył również w wojnie polsko-bolszewickiej. Ponadto był polskim agentem wywiadu. Dopiero kilka lat temu, dzięki upartym staraniom społeczników, udało się ustalić na podstawie dokumentacji z zagranicy oraz ksiąg parafialnych domniemane miejsce pochówku – gdzie postawiono symboliczną tablicę upamiętniającą.

Na terenie najstarszej nekropoli znajdziemy również grób tragicznie zamordowanej rodziny Więcków:

Rodzina patriotyczna, przedwojenna. W 1939 roku rodzina Więcków została zatrzymana przez hitlerowców i przetransportowana do katowni Fortu VII – skąd zostali wywiezieni do lasów Barbarki i tam rozstrzelani. Ojciec i dwóch synów – przez Niemców zostali uznani za osoby zbyt patriotyczne, zagrażające niemieckim rządom na Pomorzu – podkreśla Marcin Orłowski.

Pamiętajmy by szczególnie w tych dniach, kiedy odwiedzamy groby naszych bliskich, wspomnieć lub zapalić znicz przy grobie dawnych bohaterów, o których dziś już nie wielu pamięta.